Het welzijn van de kat

Dierenwelzijn in het algemeen en dat van de kat in het bijzonder wordt gemeten aan de hand van de indicatoren gedrag, fysiologie, levensduur en voortplanting. Hierbij wordt gekeken of de soort in staat is tot het uitvoeren van natuurlijk gedrag, hoe het met de gezondheid en de levensduur van het dier is gesteld en of de soort in staat is zichzelf voort te planten en daardoor in stand te houden. Al in 1965 heeft de commissie Brambell hiervoorvijf vrijheden in het leven geroepen. Deze vrijheden gaan over de vrijheid van honger, dorst en ondervoeding, de vrijheid van fysiek en thermaal ongemak, de vrijheid van pijn, verwonding en ziektes, de vrijheid van angst en chronische stress, en de vrijheid om natuurlijk gedrag te vertonen. Als aan deze vrijheden wordt voldaan, is het welzijn van het dier gewaarborgd.

Kijkend naar het welzijn van de kat, moet je dus kijken hoe hij scoort op deze vrijheden.
In dit artikel kijk ik naar de vrijheid van chronische stress in relatie tot het optreden van ongewenst gedrag bij de gedomesticeerde kat.

Verminderd welzijn en chronische stress

De gedragingen waarop een verminderd welzijn bij de kat gescoord wordt, blijken dezelfde te zijn als de gedragingen waarop beoordeeld wordt of de kat chronische stress ervaart. Dit betekent dat een verminderd welzijn en het optreden van chronische stress gerelateerd zijn.
Zo duiden een vermindering of de afwezigheid van zelfverzorgend gedrag in de vorm van slapen, eten, drinken, elimineren, poetsen en krabben op een verminderd welzijn. Hetzelfde geldt voor een verminderde activiteit, verminderd exploratief gedrag, verminderd spelgedrag, verminderde of vijandige interactie met de andere katten in huis, verminderde interactie met de mensen in huis (uitgaande van de kat). Andere uitingen van een verminderd welzijn en chronische stress zijn het zich voor langere periodes verstoppen, overmatig vachtverzorgingsgedrag of andere vormen van auto mutilerend gedrag, excessief vocaliseren, extreme alertheid en zogenaamd slapen maar in die houding waakzaam zijn (McCune1992; Rochlitz,1997).

Uit onderzoek is gebleken dat stress een negatief effect heeft op de gezondheid van de kat. De weerstand verlaagt, waardoor de kat vatbaarder wordt voor ziektes en ook eerder doorgemaakte infecties de kop op kunnen steken. Veel voorkomende stress gerelateerde ziektes zijn FIC (“de stress gerelateerde blaasontsteking”), maagdarmstoornissen, ziektes van de luchtwegen, huidziektes. Alle vormen een aantasting van het welzijn van de kat.

Voortkomend uit deze ziektes zal de kat een ander gedrag vertonen. Een gedrag dat ongewenst is, als bijvoorbeeld het buiten de kattenbak plassen, als een gevolg van FIC.
Een reden om de kat door de dierenarts te laten onderzoeken om zo in elk geval het medische deel te kunnen behandelen en daardoor het welzijn van de kat te verbeteren.
Daarnaast kan gedragstherapie helpen om het veranderde gedrag om te vormen naar gewenst gedrag.

Laten we eens kijken naar wat ongewenst gedrag is.

Ongewenst gedrag

Wat is eigenlijk ongewenst gedrag? Daarover verschillen kat en eigenaar van mening! Wat voor de eigenaar absoluut ongewenst is, is voor de kat vaak het uitvoeren van natuurlijk kattengedrag. Door de beperkingen in de leefomstandigheden die de gedomesticeerde kat worden opgelegd, kan hij stress ervaren, de reden waarom hij een ongewenst gedrag inzet.
Sommige gedragingen zijn heel zichtbaar voor de eigenaar en vormen de reden om te kijken of het gedrag veranderd kan worden. Andere gedragingen zijn moeilijker te herkennen en daarmee een serieuze bedreiging voor het welzijn van de kat. Zo kan een kat die stress ervaart heel rustig worden, waardoor de eigenaar niet merkt dat het welzijn van de kat verminderd is.

Een reden om eens te kijken naar het gedrag dat de kat bij stress kan vertonen.

Stress en stress gerelateerd gedrag

Elke verandering in zijn leefomgeving kan stress veroorzaken bij de kat. Bij veranderingen moeten we denken aan bijvoorbeeld een nieuwe kat in huis, een ander werkschema van de eigenaar, een verhuizing, een nieuwe menselijke huisgenoot, een verandering in de vreemde kattenpopulatie in de omgeving. Het gaat hierbij om factoren waarbij de voorspelbaarheid van de leefomgeving verandert.
De mate waarin de kat reageert, heeft behalve met de mate van socialisatie van de kat ook met zijn temperament te maken. Dit bepaalt mede of de kat door een verandering in zijn leefomgeving chronische stress ervaart.
Het gedrag dat hierbij vertoond wordt, is bijvoorbeeld het continu alert zijn of het angst vertonen bij plotselinge bewegingen of geluiden. Of de kat is minder actief en toont dit door minder te spelen en te bewegen. In een meerkatshuishouden beweegt hij vertraagd in de nabijheid van de andere in huis levende katten, terwijl hij continu alert is. Hij bereikt hierdoor moeilijker en minder vaak de belangrijke voorzieningen als eten, drinken, de kattenbakken, schuil- en uitkijkplekjes. Of hij verstopt zich steeds, komt niet meer uit zijn schuilplekje om te eten, te drinken en te elimineren. Al deze gedragingen kunnen een zich uithongerende of onzindelijke kat tot gevolg hebben.

Coping mechanisme en compulsief gedrag

Uit stress kan ook compulsief gedrag ontstaan: een herhaald optredend gedrag als gevolg van een ziekte of als de kat zich niet kan aanpassen aan de omgeving. Hij zet dan een compulsief gedrag in om met de hieruit ontstane stress om te gaan, om de situatie hanteerbaar te maken. Je kunt hierbij denken aan de kat die ineens niet naar buiten kan, omdat het kattenluik dicht blijkt te zitten. Of de kat die vanwege de nieuwe vreemde kater in de tuin, niet meer naar buiten durft. Voorbeelden van coping mechanismes zijn: het met de kop schudden, heen en weer lopen, rondjes lopen, staart jagen.



Normaal vachtverzorgingsgedrag

Ook overmatig vachtverzorgingsgedrag kan een compulsief gedrag zijn. De kat zet oorspronkelijk het gedrag, het likken, in als middel om te gaan met stressoren. Door het likken komt endorfine vrij, waardoor de kat zichzelf gerust kan stellen. Doordat er steeds meer endorfine nodig is voor de geruststellende werking, gaat de kat steeds meer likken. Het wordt een herhaald optredend, moeilijk te stoppen en out of context vertoond gedrag, waardoor het normale dagritme van de kat verstoord wordt en op den duur beschadigingen aan de vacht en de huid ontstaan.
Voordat de diagnose compulsief gedrag gesteld kan worden, moet de kat grondig door de dierenarts onderzocht zijn om mogelijke medische oorzaken uit te sluiten. Het kan dan gaan om een ongedierte infectie of een vlooienallergie, een aandoening aan het centraal zenuwstelsel, aan de spieren, de wervelkolom of een orgaan.

Tips om de stress te verminderen of voorkomen

Om het welzijn van de kat te verbeteren en daarmee het optreden van stress gerelateerd, ongewenst gedrag te voorkomen, geef ik wat tips ter vermindering en/of voorkoming van stress.
Hierbij staat het voorspelbaar en controleerbaar houden van de omgeving voorop. Dit betekent dat veranderingen geleidelijk doorgevoerd worden, bijvoorbeeld een stapsgewijze introductie bij een nieuwe kat in huis. Een geleidelijke blootstelling aan het hele huis bij een verhuizing.

Daarnaast moeten er voldoende mogelijkheden zijn om natuurlijk gedrag uit te voeren. Kijkend naar de hoeveelheid tijd die een in de natuur levende kat besteedt aan jagen, moeten er voldoende mogelijkheden zijn tot het uitvoeren van jachtgedrag. Dit betekent de inzet van voedselverrijking, omgevingsverrijking en spel om zo verveling en daaruit voortkomende stress te voorkomen.

In een meerkatshuishouden moet het aantal basisvoorzieningen naar gelang van het aantal katten worden uitgebreid. Zodat katten de mogelijkheid hebben elkaar uit de weg te gaan, waardoor conflicten en stress voorkomen worden. Dit betekent dat er op ruime afstand van elkaar, door het huis verdeeld, voldoende eet- en drinkbakjes moeten zijn, voldoende kattenbakken, rust plekjes, plekjes op hoogte, krabvoorzieningen.
Als de stress buiten het huis ligt, bijvoorbeeld de kat van de buren die door de tuin loopt, kan het nodig zijn om het zicht op deze kat te beperken of de tuin ontoegankelijk te maken voor vreemde katten.



Een ontspannen kat

Mochten deze tips onvoldoende helpen, dan adviseer ik de inzet van gedragstherapie. Om door middel van een gericht plan van aanpak de kat te laten wennen aan de stress gevende prikkel, waarbij uitgegaan wordt van het leggen van positieve associaties. Hierbij kunnen ter ondersteuning hulpmiddelen als voedingssupplementen, synthetische feromonen of bij zeer extreme situaties, medicatie van de dierenarts worden ingezet.